Próbowaliście kiedyś znaleźć szczegółowe zasady, dotyczące trybu rozkazującego w polskim? Jeśli tak, to na pewno wiecie, że to nie tak łatwo je znaleźć. Zazwyczaj są to ogólne reguły, mnóstwo wyjątków i jeszcze więcej wątpliwości. Ale po co istnieje ta strona? Żeby rozwiązać ten problem!
Have you ever tried to find detailed rules for indicative in Polish? If you have, you will know that it’s not easy to find them. Usually these are basic rules, a long list of exceptions and the doubts that come with them. But what does this website exist for? To solve this problem!
Oto szczegółowy zbiór zasad, przykładów i ważniejszych wyjątków dotyczących trybu rozkazującego. W ich analizie pomógł mi Mateusz Demianiuk, założyciel bezpłatnego serwisu lekcja.online. Znajdziecie tam wiele materiałów gramatycznych i leksykalnych, przygotowanych przeze mnie i Mateusza.
Here is a detailed set of rules, examples and important exceptions for indicative. In analysing them I was helped by Mateusz Demianiuk, the creator of a free website called lekcja.online. You can find there a lot of grammar and vocabulary materials which were prepared by Mateusz and me.
Na początku chcę zwrócić waszą uwagę na fakt, że w trybie rozkazującym nie ma formy dla pierwszej osoby liczby pojedynczej. Oprócz tego, dla trzeciej osoby liczby pojedynczej i mnogiej my po prostu dodajemy słowo “niech” do form czasu teraźniejszego:
on pracuje – niech on pracuje!
on robi – niech on robi!
oni pracują – niech oni pracują!
oni robią – niech oni robią!
To begin with, I would like to point out that in indicative there are no forms for the first person singular. What’s more, for the third person singular and plural we simply add the word “niech” to forms of present tense:
on pracuje – niech on pracuje!
On robi – niech on robi!
Oni pracują – niech oni pracują!
Oni robią – niech oni robią!
W gruncie rzeczy, jedyna forma, którą musicie zapamiętać – to forma drugiej osoby liczby pojedynczej. Potem do niej dodaje się końcówkę -my dla pierwszej osoby liczby mnogiej i -cie dla drugiej osoby liczby mnogiej.
A teraz spójrzmy, jak powstają formy drugiej osoby liczby pojedynczej.
1. Jednosylabowe czasowniki zmieniają końcówkę -ć na -j:
pić – pij
myć – myj
dać – daj
wyć – wyj
bić – bij
żyć – żyj
bić – bij
kryć – kryj
mieć – miej
kryć – kryj
Wyjątkami są najczęściej jednosylabowe czasowniki z końcówką -ać lub -ąć:
być – bądź
spać – śpij
stać – stój
wstać – wstań
bać się – bój się
lać – lej
brać – bierz
ciąć – tnij
kląć – klnij
wziąć – weź
piąć – pnij
In fact, the only form that you need to memorise is the form of the second person singular. Then we add to it the ending -my for the first person plural and -cie for the second person plural.
Now let’s see how the forms of the second person singular are being created.
1. One-syllable words change their ending -ć into -j:
pić – pij
myć – myj
dać – daj
wyć – wyj
bić – bij
żyć – żyj
bić – bij
kryć – kryj
mieć – miej
kryć – kryj
The exceptions are usually one-syllable verbs with the ending -ać or -ąć:
być – bądź
spać – śpij
stać – stój
wstać – wstań
bać się – bój się
lać – lej
brać – bierz
ciąć – tnij
kląć – klnij
wziąć – weź
piąć – pnij
Zwróćcie uwagę, że najważniejsza jest podstawowa, najkrótsza forma czasownika i jej forma trybu rozkazującego. Jeśli można do niej dodać przyrostek i w ten sposób stworzyć czasownik dwusylabowy, wówczas forma trybu rozkazującego będzie się składać z formy podstawowego czasownika, z dodaną przystawką. Inaczej mówiąc, taki czasownik będzie się zachowywać, jak jednosylabowy z przedrostkiem, a nie jak typowy dwusylabowy. Na przykład:
Make note that the most important form is the basic, the shortest one and its indicative form. If you can add a prefix to it and by that create a two-syllable verb, the indicative form will consist of the basic form with the added prefix. In other words such a verb will behave like a one-syllable verb with a prefix and not like a typical two-syllable verb. For example:
bić – bij zabić – zabij odbić – odbij dać – daj oddać – oddaj wydać – wydaj myć – myj umyć – umyj odmyć – odmyj brać – bierz zabrać – zabierz wybrać – wybierz
2. Dłuższe czasowniki zakończone na -ać zmieniają końcówkę na -aj:
dawać – dawaj; wydawać – wydawaj; oddawać – oddaj
trzymać – trzymaj; wytrzymać – wytrzymaj; zatrzymać – zatrzymaj
słuchać – słuchaj; wysłuchać – wysłuchaj; dosłuchać – dosłuchaj
wstawać – wstawaj
ufać – ufaj
uważać – uważaj
oglądać – oglądaj
ubierać się – ubieraj się
wyjątki:
jechać – jedź; odjechać – odjedź; wyjechać – wyjedź
pisać – pisz; napisać – napisz; przepisać – przepisz
stać – stój
wkładać – włóż
płakać – płacz
pisać – pisz
klaskać – klaszcz
skakać – skacz
lizać – liż
wiązać – wiąż
zebrać – zbierz
ubrać się – ubierz się
2. Longer verbs ending with -ać change their ending into -aj:
dawać – dawaj; wydawać – wydawaj; oddawać – oddaj
trzymać – trzymaj; wytrzymać – wytrzymaj; zatrzymać – zatrzymaj
słuchać – słuchaj; wysłuchać – wysłuchaj; dosłuchać – dosłuchaj
wstawać – wstawaj
ufać – ufaj
uważać – uważaj
oglądać – oglądaj
ubierać się – ubieraj się
exceptions:
jechać – jedź; odjechać – odjedź; wyjechać – wyjedź
pisać – pisz; napisać – napisz; przepisać – przepisz
stać – stój
wkładać – włóż
płakać – płacz
pisać – pisz
klaskać – klaszcz
skakać – skacz
lizać – liż
wiązać – wiąż
zebrać – zbierz
ubrać się – ubierz się
3. Czasowniki zakończone na -ować i długie czasowniki zakończone na -ywać (co najmniej 3 sylaby) przybierają końcówkę -uj. Dwusylabowe czasowniki zakończone na -ywać zachowują się, jak czasowniki z drugiej grupy (końcówki na -ać).
gotować – gotuj; przygotować – przygotuj; zagotować – zagotuj
pracować – pracuj; zapracować – zapracuj; wypracować – wypracuj
budować – buduj; zbudować – zbuduj; wybudować – wybuduj
kupować – kupuj
świętować – świętuj
zapamiętywać – zapamiętuj
zapisywać – zapisuj
okłamywać – okłamuj
zgadywać – zgaduj
3. The verbs ending with -ować and long verbs ending with -ywać (minimum 3 syllables) get the ending -uj. 2-syllable verbs, ending with -ywać behave like the verbs from the second group (the ending -ać).
gotować – gotuj; przygotować – przygotuj; zagotować – zagotuj
pracować – pracuj; zapracować – zapracuj; wypracować – wypracuj
budować – buduj; zbudować – zbuduj; wybudować – wybuduj
kupować – kupuj
świętować – świętuj
zapamiętywać – zapamiętuj
zapisywać – zapisuj
okłamywać – okłamuj
zgadywać – zgaduj
4. Większość czasowników dwusylabowych zakończonych na -ić odrzuca końcówkę i czasami podlega nieznacznym alternacjom korzeniowym:
robić – rób; zrobić – zrób; przerobić – przerób
kroić – krój; pokroić – pokrój; przekroić – przekrój
mówić – mów; umówić – umów; zamówić – zamów
chodzić – chodź; wychodzić – wychodź; przechodzić – przechodź
kupić – kup; odkupić – odkup; wykupić – wykup
dzwonić – dzwoń; zadzwonić – zadzwoń; oddzwonić – oddzwoń
gonić – goń; dogonić – dogoń; wygonić – wygoń
nosić – noś; donosić – donoś; odnosić – odnoś
ranić – rań; zranić – zrań
budzić – budź
rozgościć się – rozgość się
pędzić – pędź
brudzić – brudź
4. Most of two-syllable verbs which are ended with -ić lose their ending and they sometimes undergo some minor changes in the core:
robić – rób; zrobić – zrób; przerobić – przerób
kroić – krój; pokroić – pokrój; przekroić – przekrój
mówić – mów; umówić – umów; zamówić – zamów
chodzić – chodź; wychodzić – wychodź; przechodzić – przechodź
kupić – kup; odkupić – odkup; wykupić – wykup
dzwonić – dzwoń; zadzwonić – zadzwoń; oddzwonić – oddzwoń
gonić – goń; dogonić – dogoń; wygonić – wygoń
nosić – noś; donosić – donoś; odnosić – odnoś
ranić – rań; zranić – zrań
budzić – budź
rozgościć się – rozgość się
pędzić – pędź
brudzić – brudź
5. czasowniki dwusylabowe i dłuższe zakończone na -eć tracą końcówkę:
wiedzieć – wiedz, powiedzieć – powiedz
siedzieć – siedź
leżeć – leż
lecieć – leć
patrzeć – patrz
krzyczeć – krzycz
wyjątki:
obejrzeć – obejrzyj
przterzeć – przetrzyj
kaszleć – kaszlnij
5. Two-syllable and longer words ending with -eć lose their ending:
wiedzieć – wiedz, powiedzieć – powiedz
siedzieć – siedź
leżeć – leż
lecieć – leć
patrzeć – patrz
krzyczeć – krzycz
exceptions:
obejrzeć – obejrzyj
przterzeć – przetrzyj
kaszleć – kaszlnij
6. Czasowniki dwusylabowe i dłuższe z końcówką -yć i z korzeniem kończącym się na twarde -cz, -sz, -rz, -ż, tracą końcówkę -yć:
liczyć – licz
uczyć – ucz
leczyć – lecz
ważyć – waż zważyć – zważ
uderzyć – uderz
ćwiczyć – ćwiczyć
zauważyć – zauważ
walczyć – walcz
wręczyć – wręcz
zaskoczyć – zaskocz
ruszyć – rusz
suszyć – susz
stworzyć – stwórz
ułożyć – ułóż
6. Two-syllable and longer verbs ending with -yć and with a core which ends with hard -cz, -sz, -rz, -ż lose their ending -yć:
liczyć – licz
uczyć – ucz
leczyć – lecz
ważyć – waż zważyć – zważ
uderzyć – uderz
ćwiczyć – ćwiczyć
zauważyć – zauważ
walczyć – walcz
wręczyć – wręcz
zaskoczyć – zaskocz
ruszyć – rusz
suszyć – susz
stworzyć – stwórz
ułożyć – ułóż
7. czasowniki dwusylabowe i dłuższe z końcówką -ąć zmieniają ją na -ij:
chudnąć – chudnij
ciągnąć – ciągnij
krzyknąć – krzyknij
chrząknąć – chrząknij
przecisnąć – przeciśnij
rosnąć – rośnij
pragnąć – pragnij
wyjątki:
płynąć – płyń
stanąć – stań
7. Two-syllable and longer verbs with the ending -ąć change it into -ij:
chudnąć – chudnij
ciągnąć – ciągnij
krzyknąć – krzyknij
chrząknąć – chrząknij
przecisnąć – przeciśnij
rosnąć – rośnij
pragnąć – pragnij
exceptions:
płynąć – płyń
stanąć – stań
8. czasowniki zakończone na -ść i -źć nie mają wspólnego paradygmatu zmiany formy, dlatego najlepiej wypisać i zapamiętać najważniejsze z nich:
iść – idź
wejść – wejdź
kłaść – kładź
jeść – jedz
nieść – nieś
wsiąść – wsiądź
usiąść – usiądź
gryźć – gryź
pleść – pleć
gnieść – gnieć
kraść – kradnij
znaleźć – znajdź
8. The verbs which end with -ść and -źć don’t have a common paradigm of form changes, so the best option is to list and memorise the most important ones of them:
iść – idź
wejść – wejdź
kłaść – kładź
jeść – jedz
nieść – nieś
wsiąść – wsiądź
usiąść – usiądź
gryźć – gryź
pleść – pleć
gnieść – gnieć
kraść – kradnij
znaleźć – znajdź
Proponuję teraz utrwalić wszystkie poznane zasady! Postanowiłam się z wami podzielić dwoma przepisami kulinarnymi na najbardziej tradycyjne dania mojego rodzinnego regionu, Śląska. Zastanówcie się, analizujcie zasady, uzupełniajcie luki, a po skończeniu ćwiczenia gotujcie i jedzcie! Smacznego! 
Now I suggest that you memorise all the learned rules! I decided to share with you two recipes of the most traditional dishes of my native region, Silesia. Think, analyse the rules, fill in the gaps and after finishing the exercise – cook and eat! Enjoy!
ROLADA ŚLĄSKA
KLUSKI ŚLĄSKIE
