Moi studenci bardzo często są zaskoczeni, kiedy się dowiadują, że po polsku mówimy «pięć osób przyszło», a nie «pięć osób przyszli».
Przecież to jest 5 osób, więc wydawałoby się logiczne, że czasownik powinien być w liczbie mnogiej, a nie w liczbie pojedynczej, i to na dodatek w rodzju nijakim! Zgadzam się, nie jest to najbardziej intuicyjna forma, ale niestety właśnie tak mówimy po polsku.
Trudno powiedzieć, kiedy, jak i dlaczego przyjęliśmy właśnie taką normę językową, ale teraz nie pozostaje nam nic innego, niż ją przeanalizować, zrozumieć i zacząć jej używać popwanie
Zacznijmy więc od teorii.
🔹 1. Liczebniki 2–4 (dwie, trzej, trzy, cztery itd.)
➡️ Po liczebnikach 2, 3 i 4 (oraz ich odmianach: dwie, trzej, trzy, cztery) rzeczownik stoi w bierniku, który w większości przypadków wygląda tak samo jak mianownik.
Dlatego całe wyrażenie zachowuje się tak, jakby było w mianowniku, a czasownik zgadza się z nim w liczbie mnogiej.
Przykłady:
- Dwie kobiety spóźniły się na spotkanie.
- Przed domem stały trzy dziewczyny i bardzo głośno się śmiały.
- Czterej uczniowie siedzieli w klasie i odrabiali lekcje.
- Wczoraj przyjechały do nas cztery nowe biurka.
🟢 Orzeczenie ma więc liczbę mnogą i rodzaj zgodny z podmiotem (kobiety – niemęskoosobowy, uczniowie – męskoosobowy).
🔹 2. Liczebniki 5 i więcej (pięć, sześć, sto, tysiąc itd.)
➡️ Po liczebnikach od 5 wzwyż (oprócz 22, 23, 24, 32, 33, 34, 52, 53, 54 itp.) rzeczownik przyjmuje formę dopełniacza liczby mnogiej, a całe wyrażenie traktowane jest gramatycznie jak liczba pojedyncza rodzaju nijakiego.
Dlatego czasownik przyjmuje formę nijaką w liczbie pojedynczej. Warto zwrócić uwagę na to, że przy tych liczebnikach czasownik nie ma już rozróżnienia na formy męskoosobowe i niemęskoosobowe (Do sklepu weszło pięciu mężczyzn. Do sklepu weszło pięć kobiet. Do sklepu weszło pięcioro dzieci.)
Przykłady:
- Pięć kobiet spóźniło się na spotkanie.
- Dziesięciu mężczyzn siedziało w restauracji i opowiadało dowcipy.
- W kolejce do Urzędu stało sto bezrobotnych osób.
- Wczoraj przyjechało do nas dziesięć nowych biurek.
🟢 Orzeczenie ma formę „-ło” (nijaką), bo liczebnik rządzi dopełniaczem, a wyrażenie nie zachowuje się już jak liczba mnoga.
WAŻNE! Zwróćcie uwagę na to, że orzeczenie w formie rodzaju nijakiego (stało, przyszło, było, skończyło się itp.) obowiązuje tylko w gramatycznym zdaniu, w którym był użyty liczebnik. Jak tylko zaczynamy drugie zdanie w konstrukcji podrzędnie złożonej, czasownik zaczyna przybierać formę odpowiednią dla podmiotu, a nie dla liczebnika:
- Pięć kobiet spóźniło się na spotkanie. → Na spotkanie spóźniło się pięć kobiet, które nie były o nim poinformowane zawczasu. (kobiety — l.mn., niemęskoosobowa, więc «kobiety, które nie były…»)
- Dziesięciu mężczyzn siedziało w restauracji i opowiadało dowcipy. → W restauracji siedziało dziesięciu mężczyzn, którzy opowiadali sobie dowcipy. (męźczyźni — l.mn., męskoosobowa, więc «mężczyźni, którzy opowiadali…»)
- W kolejce do Urzędu stało sto bezrobotnych osób. → W kolejce do Urzędu stało sto bezrobotnych osób, które miały nadzieję dostać pracę. (osoby — l.mn., niemęskoosobowa, więc «osoby, które miały nadzieję…»)
- Wczoraj przyjechało do nas dziesięć nowych biurek, które teraz będą stały w tym pokoju. (biurka — l.mn., niemęskoosobowa, więc «stoły, które będą stały…»)
🔹 3. Wyrażenia ilościowe typu: dużo, mało, wiele, sporo, kilka, ile, tyle
➡️ Po tych wyrażeniach rzeczownik też stoi w dopełniaczu liczby mnogiej, a całe wyrażenie zachowuje się tak samo jak przy liczebnikach 5+ – czyli jak liczba pojedyncza rodzaju nijakiego.
Przykłady:
- Dużo osób przyszło.
- Mało dzieci spało.
- Wiele pytań padło.
- Kilka spraw się wyjaśniło.
- Ile osób już ywjechało?
🟢 Tutaj również orzeczenie ma formę nijaką liczby pojedynczej (końcówka „-ło”), bo podmiotem formalnym jest słowo dużo / mało / kilka / wiele, a nie same „osoby” czy „dzieci”.
💬 Podsumowanie logiczne:
Typ liczebnika / wyrażenia | Przypadek rzeczownika | Forma orzeczenia |
---|---|---|
2–4 | biernik = mianownik | liczba mnoga (np. przyszły) |
5 i więcej | dopełniacz | nijaka, liczba pojedyncza (np. przyszło) |
dużo, mało, wiele, kilka | dopełniacz | nijaka, liczba pojedyncza (np. było) |
Na koniec jeszcze jedna bardzo ważna uwaga. Wszystkie powyższe przykłady mówią o CZASIE PRZESZŁYM. Właśnie w tym czasie widać nie tylko liczbę pojedynczą czasownika, ale i jego rodzaj nijaki (5 osób było, stało, przyszło itp.).
Warto jednak pamiętać, że te same zasady odnoszą się do CZASU TERAŹNIEJSZEGO — czyli po liczebnikach 2-3-4 czasownik zgadza się z podmiotem w kwestii liczby i rodzaju, więc stoi on w formie 3 osoby liczby mnogiej, gdzie w czasie teraźniejszym NIE MA rozróżnienia na męskoosobowe i niemęskoosobowe formy:
- Dwie osoby idą do domu.
- Trzej studenci zdają egzamin.
- Na balkonie stoją cztery krzesła.
Natomiast po liczebnikach 5 i więcej oraz po wyrażeniach typu wiele, sporo, kilka, ile, tyle, czasownik znowu stoi w trzeciej osobie liczby pojedynczej:
- 5 osób idzie do domu.
- Kilku studentów zdaje egzamin.
- Ile krzeseł stoi na balkonie?
A teraz, jak zwykle, przejdźmy do praktyki!
💖 Podoba Ci się mój kontent? Jeśli chcesz wesprzeć moją pracę, to możesz mi kupić aromatyczną kawę ☺️☕️ https://buycoffee.to/polishnative