Ostatnio analizowaliśmy wszystkie czasowniki związane z możliwością, koniecznością, potrzebą i powinnością. Dzisiaj przyszedł czas na kolejną grupę czasowników, które mącą w głowach wielu osób, uczących się polskiego jako obcego. Mówię o czasownikach «widzieć», «patrzeć», «widzieć się», «oglądać», «przeglądać», «oglądać się», «zaglądać», «wyglądać» i «zobaczyć». Wszystkie są związane ze wzrokiem, ale każdy z nich ma swoje bardzo konkretne znaczenie i w żadnym wypadku nie można ich stosować wymiennie. Przyjrzyjmy się dokładnie każdemu z nich!
Czasownik «patrzeć» oznacza sam proces nakierowania naszego wzroku na coś.
Po tym czasowniku najczęściej używamy przyimka «na» i biernika (patrzę na ciebie, my patrzymy na tablicę, ty patrzysz na znak, on patrzy na miasto). Rzadziej używamy po nim przyimka «przez» i biernika (patrzę przez okno, ty patrzysz przez lornetkę, on patrzy na świat przez różowe okulary).
Ja często patrzę przez okno.
Dlaczego ty tak dziwnie na mnie patrzysz?
Na co Ania tak uważnie patrzy?
My zawsze patrzymy pod nogi.
Dlaczego wy nie patrzycie na znaki drogowe?
Dzieci zawsze chętnie patrzą na wystawy sklepowe.
Czasownik «widzieć» jest w pewnym sensie logiczną kontynuacją czasownika «patrzeć«. O ile «patrzeć» oznacza sam proces, o tyle «widzieć» oznacza rezultat, czyli to, co nasz wzrok zarejestrował, co zostało w naszym mózgu i w naszej pamięci.
Po «widzieć» najczęściej używamy biernika bez przyimka, ale możemy też po nim użyć słów pytających i spójnika «że» («czy ty widzisz, ile osób przyszło?», «nie widziałem, skąd oni przyszli», «Ania nie widziała, że jej mąż stał za rogiem»). Jeśli po czasowniku «widzieć» pojawi się przyimek, to najczęściej będzie się on odnosił do miejsca, w którym lub na którym coś widzimy («co widzisz na ekranie?», «nie widzę w tej książce nic wartościowego», «nie widzisz pod łóżkiem mojej torby?», «widzicie przed szkołą jakiegoś człowieka?»).
Często patrzę przez okno i widzę swoich sąsiadów.
Powiedz mi, co widzisz na ekranie?
Ania widzi twoje starania i na pewno je docenia.
Często widzimy tę panią obok szkoły.
Widzicie tego pana po drugiej stronie ulicy?
Czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal.
Czasownik «widzieć się» może być użyty tylko w znaczeniu «spotykać się z kimś», «spędzać z kimś czas» i zawsze łączy się z przyimkiem «z» i narzędnikiem — wprost lub domyślnie:
Nie widziałam się z Maćkiem od piętnastu lat.
Kiedy ostatni raz widziałeś się z Asią?
Michał się wczoraj widział z ciocią Olą.
Dziewczyny, kiedy myśmy się ostatni raz widziały? (my się widziałyśmy → z kim? ze sobą nawzajem)
Nie wiecie, co słychać o Kowalskich? Kiedy wyście się ostatni raz widzieli? (w domyśle: wy z Kowalskimi)
Daj im trochę czasu, oni się nie widzieli całe lata.
Z kolei czasownik «zobaczyć» oznacza rezultat — to, co jeden raz dotarło do naszego mózgu i ten obraz lub informacja, które tam zostały. Czasownik «zobaczyć» ma tylko formę dokonaną, dlatego nie występuje w czasie teraźniejszym, a tylko w czasie przeszłym lub przyszłym dokonanym. Warto zwrócić uwagę na różnicę między «widzieć» i «zobaczyć«. Pierwszy z nich może trwać długo albo powtarzać się wiele razy, a drugi jest tylko ostatecznym dokonanym rezultatem. Czasownik «zobaczyć» łączy się albo z rzeczownikiem w bierniku (zobaczyć kogo? co?), albo ze słówkami pytającymi.
Weszłam do pokoju i od razu zobaczyłam ten obraz. Jutro zobaczę, czy ciągle jeszcze tam będzie.
Co ty zobaczyłeś takiego strasznego na tym zdjęciu? Zobaczysz, że jutro wszystko będzie w porządku.
Kasia zobaczyła złego psa i rozpłakała się. Kiedy znowu go zobaczy, pewnie znowu się rozpłacze.
My też tam byliśmy, ale nie zobaczyliśmy nic podejrzanego. Zobaczymy, co powie policja.
W 2010 roku po raz pierwszy zobaczyliśmy kangura na żywo. Przy następnej wizycie w Australii na pewno zobaczymy ich więcej.
Pamiętasz, jak nasze dzieci po raz pierwszy zobaczyły las? Mam nadzieję, że pewnego razu zobaczą też sawannę.
Kolejnym ważnym czasownikiem związanym ze wzrokiem jest «oglądać«. Dla tych z was, którzy znają angielski, pomoże fakt, że jest to dokładne tłumaczenie czasownika «to watch». Słownik języka polskiego wyjaśnia go jako «przypatrywać się komuś lub czemuś dokładnie». Może to oznaczać na przykład dokładne oglądanie jakiegoś towaru w sklepie, ale najczęściej odnosi się do długiego świadomego procesu oglądania jakiejś akcji, rozgrywającej się przed naszymi oczami: oglądać można film, spektakl, przedstawienie, show, mecz, serial, ale też na przykład zdjęcia. Warto tu zaznaczyć, że w tych kontekstach nie używamy czasownika «patrzeć». Jeśli powiecie Polakowi «patrzę na serial», nie zostaniecie zrozumiani i najpewniej zostaniecie dopytani o sens waszej wypowiedzi.
Ja codziennie oglądam wiadomości.
Od kiedy ty oglądasz ten serial?
Tomek w każdą sobotę ogląda mecz.
My nigdy nie oglądamy Netflixa.
Dlaczego wy oglądacie moje zdjęcia?
Dzieci z przyjemnością oglądają przedstawienia teatralne.
Od wspólnego korzenia z czasownikiem «oglądać» pochodzą też «przeglądać», «przyglądać się», «oglądać się», «zaglądać», «wyglądać», chociaż każdy z nich ma zupełnie inne znaczenie. Przyjrzyjmy się im po kolei. «Wyglądać» oznacza przede wszystkim «mieć określony wygląd». Razem z tym czasownikiem używamy więc przysłówków (wyglądać jak?) albo porównań (wyglądać jak co lub jak kto?, wyglądać na kogo lub na co?).
Po spacerze pod deszczem nie wyglądam za dobrze.
Dobrze się czujesz? Bo wyglądasz na chorą.
Nasza córeczka wygląda jak mała księżniczka!
W wieczorowych strojach wszyscy wyglądamy cudownie!
Dzieci, jak wy wyglądacie?!
Oni wyglądają na bardzo zmęczonych.
«Oglądać się» oznacza «obracając głowę spojrzeć za siebie, by zobaczyć, co jest z tyłu». Najczęstsze wyrażenia z tym czasownikiem to «oglądać się za siebie», «oglądać się na kogoś» lub «oglądać się za kimś».
Kiedy idę wieczorem do domu często się boję i oglądam się za siebie.
Ty się cały czas oglądasz na przystojnych chłopaków!
Przemek ogląda się za siebie przy każdym dziwnym dźwięku.
Idąc przez las często oglądamy się za siebie, by zapamiętać drogę powrotną.
Czy wy się nigdy nie oglądacie za ładnymi dziewczynami?
Ania się tak ładnie ubiera, że wszyscy mężczyźni się na nią oglądają.
«Zaglądać» oznacza «patrzeć na coś nieśmiało, szybko, nie długo» albo «wstąpić do kogoś na krótko».
Ostatnio rzadko zaglądam do mojej babci, bo zupełnie nie mam czasu.
Co tak ciekawie zaglądasz do kuchni?
Słońce delikatnie zagląda do pokoju, rzucając światło na stół i moje biurko.
My nigdy nie zaglądamy do cudzej korespondencji.
Dlaczego do nas więcej nie zaglądacie?
Dzieci często zaglądają do tej szafki, bo wiedzą, że często chowam tam słodycze.
Czasownik «przeglądać» oznacza «zaznajomić się z czymś dość pobieżnie» lub oglądać wiele jednakowych rzeczy jedna po drugiej». Co ciekawe, jeśli dodać do tego czasownika cząstkę «się», to będzie on oznaczał «patrzeć na swoje odbicie w lustrze lub wodzie».
W sobotę rano często przeglądam czasopisma.
Dlaczego tak szybko przeglądasz te zdjęcia?
Kasia przegląda swoje ubrania, żeby zdecydować, co można oddać.
Przed wyjściem z domu zawsze się przeglądamy w lustrze.
Wy godzinami przeglądacie starocie na pchlich targach!
Marysia i Lena bez przerwy przeglądają się w lustrze.
Wreszcie czasownik «przyglądać się» oznacza «patrzeć na coś bardzo wnikliwie i uważnie». De facto ten czasownik ma bardzo bliskie znaczenie do «patrzeć na coś», ale niesie on o wiele większe znaczenie emocjonalne. Patrzeć na coś można dość bezrefleksyjnie, można patrzeć, ale nie widzieć. Natomiast jeśli się czemuś przypatrujemy, to na pewno robimy to świadomie, celowo i bardzo uważnie. Czasownik «przyglądać się» zawsze łączy się z celownikiem.
Zawsze z ciekawością przyglądam się znaczkom pocztowym.
Dlaczego tak uważnie mu się przyglądasz?
Policjant uważnie się przygląda narzędziu zbrodni.
My się zawsze uważnie przyglądamy okazywanym nam dokumentom.
Czemu wy się tak bacznie przyglądacie?
Uczniowie przyglądają się zdjęciom, które pokazuje nauczyciel.
A teraz, oczywiście, czas na ćwiczenia praktyczne!
ĆWICZENIE 1
ĆWICZENIE 2
