Dzisiaj porozmawiamy o bardzo ważnym aspekcie języka polskiego, jakim jest forma bezosobowa z cząsteczką „się” w czasie teraźniejszym.
Bezosobowe formy zwrotne z „się” to konstrukcje gramatyczne, które pozwalają wyrazić czynność bez wskazywania jej wykonawcy. Tworzy się je za pomocą trzeciej osoby liczby pojedynczej czasownika oraz zaimka zwrotnego „się”:
chodzić – on chodzi – chodzi się
jeść – on je – je się
pracować – on pracuje – pracuje się
uważać – on uważa – uważa się
Formy te są bardzo powszechne w języku polskim i stosowane w wielu kontekstach – do opisywania zwyczajów, zasad, instrukcji czy opinii, np. W Polsce jada się dużo pierogów, Na lekcji mówi się po polsku, W tym sklepie sprzedaje się tylko ekologiczną żywność.
Dla osób rosyjskojęzycznych te konstrukcje mogą wydawać się nieco dziwne. W języku rosyjskim formy zwrotne z „-ся” również istnieją, ale nie są tak często używane w funkcji bezosobowej. W wielu sytuacjach, w których w polskim naturalnie pojawia się konstrukcja z „się”, w rosyjskim preferowane są inne sposoby wyrażenia myśli, np. strona bierna lub konstrukcje z formą „они” (oni). Dlatego studenci rosyjskojęzyczni często patrzą na polskie zdania tego typu z zaskoczeniem i potrzebują więcej czasu, by się do nich przyzwyczaić.
Dla osób rosyjskojęzycznych te konstrukcje mogą wydawać się nieco dziwne. W języku rosyjskim formy zwrotne z „-ся” również istnieją, ale nie są tak często używane w funkcji bezosobowej. W wielu sytuacjach, w których w polskim naturalnie pojawia się konstrukcja z „się”, w rosyjskim preferowane są inne sposoby wyrażenia myśli, np. strona bierna lub konstrukcje z formą „они” (oni).
Przykłady:
- W Polsce jada się dużo pierogów.
🇷🇺 В Польше едят много пельменей. (они + czasownik w 3. os. lm.) - Na lekcji mówi się po polsku.
🇷🇺 На уроке говорят по-польски. (они + czasownik w 3. os. lm.) - W szkole nie pali się papierosów.
🇷🇺 В школе не курят. (они + czasownik w 3. os. lm.) - Zgodnie z protokołem dyplomatycznym tak się nie robi.
🇷🇺 Согласно дипломатическому протоколу, так не делают (они + czasownik w 3. os. lm.)
Lub:
🇷🇺 Согласно дипломатическому протоколу, так не делается. (strona bierna z -ся)
Jak widać, w rosyjskim często stosuje się konstrukcję z podmiotem domyślnym „они”, co brzmi naturalniej niż bezosobowe -ся. To właśnie dlatego osoby rosyjskojęzyczne mogą być zaskoczone częstotliwością użycia form bezosobowych z „się” w języku polskim.
UWAGA!
To, że każdego czasownika można użyć w formie bezosobowej z zaimkiem zwrotnym „się” wcale nie oznacza, że w osobowej formie ten zaimek „się” też będzie występował. To, czy „się” występuje w formie osobowej czy nie, zależy tylko od bezokolicznika danego czasownika. Porównaj:
czytać -> forma osobowa: ja czytam, ty czytasz (NIE WOLNO mówić „
czytam się„, bo taka forma nie istnieje)
forma bezosobowa: W tym domu czyta się dużo książek. (tutaj „się” jest tylko częścią formy bezosobowej)śmiać się -> forma osobowa: ja się śmieję, ty się śmiejesz (zaimek zwrotny „się” będzie występować w każdej formie osobowej, bo występuje on w samym bezokoliczniku)
forma bezosobowa: Zapamiętaj, że nigdy się nie śmieje z cudzych nazwisk. (tutaj „się” jest jednocześnie i częścią czasownika, i częścią formy bezosobowej)
Jeszcze jedna uwaga: jeśli używamy kolejno kilku czasowników w formie bezosobowej, które następują jeden po drugim, to zwykle tylko po pierwszym z nich używamy zaimka „się”, a po pozostałych można ten zaimek pominąć:
Latem zwykle się wyjeżdża, relaksuje i nabiera sił do kolejnego roku pracy.
W razie wątpliwości wchodzi się do na stronę z podpowiedziami, czyta się je, a potem się myśli, analizuje i stosuje do przeczytanych instrukcji.
A teraz przejdźmy do praktyki. Tekst pierwszego ćwiczenia pochodzi z książki „Saga Puszczy Białowieskiej” autorstwa Simony Kossak. Już kiedyś robiłam dla was ćwiczenia na podstawie jej tekstów, wtedy były to ćwiczenia na czas teraźniejszy i czas przeszły.
